Het GPS-systeem werd in 1978 gelanceerd door het Ministerie van Defensie van de Verenigde Staten. In 1983 werd GPS vrijgegeven voor het publiek waardoor het aantal toepassingen enorm is toegenomen, denk aan GPS in de auto, het vliegverkeer en apps op de telefoon. Ook als we ’s ochtends op onze telefoon kijken wat voor weer het wordt die dag, maken we gebruik van meteorologische informatie gefinancierd door de overheid.

Op basis van overheidsinformatie kunnen nieuwe producten en diensten met sociale of economische doeleinden worden ontwikkeld. Dat stimuleert de lokale economie en het levert meerwaarde op voor de burgers en bedrijven die de toepassingen gaan gebruiken. Er kan bijvoorbeeld gedacht worden aan visualisaties op internet van informatie met een ruimtelijke component en apps.

De Wet hergebruik overheidsinformatie (Who) is bedoeld om de openheid en het hergebruik van gegevens, die door o.a. gemeenten worden beheerd, te verbeteren.

Actualisatie 2022

De Europese Richtlijn (PSI-richtlijn), basis van de Who, is geëvalueerd en herzien in 2019, met het idee de snel ontwikkelende en vooral het potentieel van data in de vorm van big data-analyse en artificiële intelligentie beter te benutten. De nationale actualisatie van de Who vindt medio 2022 plaats. Het doel van deze wijziging is om overheidsdata beter en sneller beschikbaar te krijgen en toegankelijker te maken en de regelgeving in de lidstaten van de EU te harmoniseren. Het herzieningsvoorstel heeft voor gemeenten betrekking op onder meer:

• Richtlijnen voor verzoeken om hergebruik van data.
• Het beschikbaar stellen van dynamische en realtime data, inclusief onderzoeksdata.
• Het vaststellen van een gemeenschappelijke lijst van high value datasets.

Praktische toepassing voor gemeenten

Om het gebruik van open data te bevorderen en innovatie in producten en diensten te stimuleren, stelt deze herziene Who een pakket minimumvoorschriften vast voor het hergebruik en de praktische regelingen om het hergebruik te faciliteren. Praktisch zou dit het volgende voor de gemeenten kunnen betekenen.

Verzoeken

Verzoeken moeten wanneer mogelijk en passend langs elektronische weg plaatsvinden. Er kunnen termijnen gebonden zijn aan verzoeken, zo noemt de Europese richtlijn 20 werkdagen bij een uitgebreid of ingewikkeld verzoek. Ook moet de gemeente bij een afwijzing, de mogelijkheid bieden tot herziening door een onpartijdige herzieningsinstantie die over de nodige deskundigheid beschikt.

Gemeenten zullen regelingen moeten treffen en capaciteit vrij moeten maken om een Who-verzoek te faciliteren en in behandeling te nemen. Voor de opgevraagde informatie kan alleen een terugvordering worden gerekend voor de marginale kosten. Dit kan bijvoorbeeld kosten zijn voor de  anonimisering van persoonsgegevens en voor maatregelen ter bescherming van commercieel vertrouwelijke informatie.

Beschikbaarheid datasets

Datasets moeten beschikbaar worden gesteld indien mogelijk en passend, elektronisch, in formaten die open, machinaal leesbaar, toegankelijk, vindbaar en herbruikbaar zijn en samen met hun metadata. Zowel het formaat als de metadata dienen zo veel mogelijk aan formele open standaarden te voldoen.

Daarnaast is het goed vindbaar maken van data, zodat bijvoorbeeld collecties goed doorzocht kunnen worden een speerpunt. Verschillende gemeenten stellen hun data al actief openbaar beschikbaar.  Neem bijvoorbeeld eens een kijkje op de open dataportalen van de gemeenten Amsterdam, Arnhem, Nijmegen of Rotterdam. Daarbij heeft het de voorkeur om de data via passende API’s of in de vorm van een bulksgewijze download aan te bieden.

High Value Datasets

Nederland wordt verplicht om overzichtslijsten van de belangrijkste documenten met relevante metagegevens te maken, die het zoeken naar beschikbare herbruikbare documenten vereenvoudigen. De overzichtslijst bestaat uit de volgende thematische categorieën: geospatiale data, aardobservatie en milieu, meteorologische data, statistiek, bedrijven en eigendom van bedrijven, mobiliteit. De gemeenten hebben data in handen over deze thema’s. De kans is groot dat zij zogenoemde high value datasets beschikbaar moeten gaan stellen. Aan de high value datasests worden de volgende eisen gesteld:

1. kosteloos beschikbaar;
2. zijn machinaal leesbaar;
3. worden via API’s beschikbaar gesteld, en
4. worden, in voorkomend geval, in de vorm van bulksgewijze downloads verstrekt.

De gemeente kan al voorspellen welke datasets hiervoor in aanmerking komen, dit gebeurt namelijk op basis van de beoordeling van hun potentieel om:

1. belangrijke sociaal-economische of ecologische baten en innovatieve diensten te genereren;
2. een groot aantal gebruikers, met name kleine en middelgrote ondernemingen, ten goede te komen;
3. bij te dragen aan het genereren van inkomsten, en
4. gecombineerd te worden met andere datasets.

Aan de slag in 2022

Wanneer gemeenten bezig zijn met data kunnen zij alvast voorsorteren op het hergebruik van overheidsinformatie:

• De Who verplicht overheden een actieve bijdrage te leveren aan hergebruik door zo veel mogelijk relevante informatie als open data beschikbaar te stellen. De gemeente kan een analyse maken welke databronnen hergebruikt kunnen worden, bijvoorbeeld data uit de openbare ruimte, geografische data, statistieken over de bevolking en over toekomstige ontwikkelingen. Prioriteer daarbij welke datasets vermoedelijk High Value Datasets worden en stel hier extra eisen aan.
• Wanneer er in andere projecten data ontsloten wordt, zorg ervoor dat de informatie zo wordt gepresenteerd dat gebruikers deze meteen en vrij, in een ‘open standaard’, kunnen toepassen.
• Voor data die in Cloud oplossingen of extern staan, maak afspraken met de betreffende leverancier om de gewenste data structureel beschikbaar te stellen.
• Verschillende gemeenten experimenteren al met toegangsportalen en beheerunits om deze datasets beschikbaar te stellen. Ontwerp en ontwikkel deze dienst en denk o.a. na in het ontwerp over de informatieveiligheid, privacy en het beschikbaar stellen van data via API’s.

Tot slot

Graag wil ik meegeven hoe waardevol hergebruik van informatie kan zijn. Als gemeente kunt u werkelijk een wezenlijke bijdrage leveren aan de ontwikkeling van uw gemeente en Nederland, net zoals u dat doet in andere maatschappelijke taken die u vervult. De Who is geen last, maar een kans voor transparantie, innovatie en ondersteuning van de lokale inwoners en ondernemingen.

Bronnen

• Overheid.nl. Wettenbank. Wet hergebruik van overheidsinformatie
• VNG Realisatie. Wet hergebruik van overheidsinformatie
• VNG Realisatie. Handreiking. Wet hergebruik van overheidsinformatie
• RICHTLIJN (EU) 2019/1024 VAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD
• Data Community Open Data

Meer weten?