Tweemaal per week loop ik een kilometer of zes door de prachtige omgeving van Arnhem. Ik zet dan meestal muziek of een podcast op. Vooral deze podcasts zetten mijn brein in de creatie-stand. De mooiste en gekste ideeën komen bij mij op. En soms realiseer ik mij dat iets ook bruikbaar is in mijn dagelijkse werk.

Podcast

Vorige week luisterde ik naar een podcast over gewoonten. En dan vooral gewoonten waar je vanaf wil. Ik wil minder drinken. Er moeten wat kilo’s af. Ik moet meer bewegen. Iedereen herkent dit. En zeker in januari vertalen we de slechte gewoonten in goede voornemens. Die trouwens zelden uitkomen.

Zak chips

De podcast was zo interessant, omdat hij ging over de werking van goede voornemens. En waarom het bij sommige mensen altijd wel lukt en bij anderen nooit. Was het de sterke of juist zwakke wilskracht van mensen? Of waren er hele andere oorzaken? Alle alternatieven kwamen aan bod. Maar het resultaat was wel bijzonder. Uit onderzoek bleek dat wilskracht er niets mee te maken had. Maar dat de mate waarin iemand in staat was een gewoonte te incorporeren in zijn gedrag was de grote succes- of faalfactor. Slagen of falen bleek dus gewoon aan gewoonten te liggen.

Door een slechte gewoonte te vervangen door een goede, kun je in redelijk korte tijd een slechte gewoonte afleren. Bijvoorbeeld een zak chips die je leeg eet terwijl je op de bank hangt voor de TV vervangen door iets anders dat je lekker vindt dat wel gezond is (worteltjes bijvoorbeeld). En daar consequent in blijven.

Je moet dus niet de strijd aangaan met jezelf, maar de gewoonte omzetten in een nieuwe gewoonte. Mensen die een grote wilskracht lijken te hebben, blijken gewoon beter in het aanpassen van gewoonten.

Toeslagenaffaire

Maar nu de verbinding met mijn werk. Iedereen volgt natuurlijk de toeslagenaffaire en alles wat daarmee mis is gegaan. Als je daar van buitenaf naar kijkt, dan blijkt dat een groot deel van de oorzaken al vijftien jaar geleden is ontstaan. Een toen al strenge wetgeving werd ingevoerd door de overheid. Om het toeslagenproces goed op de rails te zetten en om fraude te voorkomen. Er kon bijna niets fout gaan. Tot er enkele Bulgaren kans zagen om toch fraude te plegen. De ellende voor gezinnen en de opstapelende foute besluiten daarna kent iedereen nu wel. Een kenmerk van dit proces was dat er allerlei gewoonten waren, waarvan niemand zich afvroeg of het wel goede gewoonten waren. De knop ontbrak. En iedereen roept nu dat dit nooit meer mag gebeuren.

Datagedreven werken

Maar als we dan eens verder kijken in diezelfde overheid dan blijkt dat er nu een ontwikkeling is die we toch nog eens goed zouden moeten bekijken. De overheden van laag naar hoog hebben het datagedreven werken ontdekt. Dus niet alleen de Rijksoverheid, maar ook de gemeentelijke.

De Wet Digitale Overheid is in 2019 van kracht geworden en per 2022 gaat de Wet Modernisering Elektronisch Bestuur waarschijnlijk in werking treden. In 2022 volgt ook de Omgevingswet als deze niet controversieel wordt verklaard in verband met het demissionair kabinet. Wetgeving die gericht is op het versnellen en bevorderen van de digitalisering van overheidsdiensten. Datagedreven werken wordt daarbij steeds belangrijker. Maar als ik nu naar het resultaat uit de podcast luister en kijk naar de toeslagenaffaire, dan vraag ik mij af of we ons wel realiseren wat datagedreven werken kan betekenen.

De burger en de overheid

De burger verwacht van de overheid dat de dienstverlening steeds meer gaat lijken op de dienstverlening die zij bij bedrijven krijgt. Hij wil snel zaken met de overheid kunnen regelen. Maar tegelijkertijd wil hij niet vermorzeld worden in de shredder van diezelfde overheid. En die shredder heeft de overheid juist net aangezet. En dan ook nog zonder een noodknop.

Ik zie regelmatig teksten langskomen dat overheden al volop aan de slag zijn met datagedreven werken. Het staat zelfs al vast dat je er als overheid mee aan de slag moet. Er worden opleidingen ingericht en gehouden. En managers en bestuurders wordt voorgehouden dat hun besluiten veel beter worden als zij die nemen op basis van data.

Met datagedreven werken wordt de suggestie gewekt dat de ‘oude’ besluitvorming te veel op basis van intuïtie plaatsvond. Maar is dat zo? En zo ja, moet je dat boerenverstand nu gaan uitsluiten?

Worteltjes in plaats van chips

Laat duidelijk zijn. Ik ben niet tegen datagedreven werken in de overheid. Ik denk dat datagedreven werken kan bijdragen aan een hogere kwaliteit van de besluitvorming van overheden. Maar er zitten ook risico’s aan datagedreven werken. Risico’s die we moeten managen met een noodknop. Een noodknop die er voor zorgt dat besluitvorming nooit een (slechte) gewoonte wordt.

Hoe die noodknop er uit moet gaan zien weet ik niet. Maar besluitvorming mag nooit TV-kijken worden met een zak chips op de bank. Datagedreven werken is een belangrijke onderlegger voor besluiten, maar moet wel een zak worteltjes worden. Het moet een gewoonte worden om data waarmee besluitvorming wordt ondersteund altijd langs de lat van de menselijke maat te leggen. En iemand moet natuurlijk op een noodknop kunnen drukken. En van mij zou die wel rood mogen zijn.

Meer weten?

Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Eric Leroi, adviseur bij Telengy, via tel. nr.  06  22 77 63 63 of  via e-mail: e.leroi@telengy.nl.