And I wonder who that kid was standing brave and trim
And I hear myself breathe and I know that I was him
Defender of the poor and those who cannot speak
I thought I’d be standing by the dam trying to stop the leak

Stand and Be Counted · Crosby, Stills, Nash & Young

De ontwikkeling naar meer aandacht voor digitale grondrechten en ethiek bij de inzet van digitale technologie doet mij denken aan het steengoede nummer Stand and Be Counted van Crosby Stills & Nash & Young. De geluiden rondom dit onderwerp worden steeds luider en in 2023 gaat er iets gebeuren. In ieder geval als het aan Team Publieke Waarden binnen de directie informatiesamenleving van de Vereniging Nederlandse Gemeente (VNG) ligt.  Op 8 februari 2022 publiceerde zij de Agenda Digitale Grondrechten en Ethiek. Hiermee leggen gemeenten gezamenlijk ambities vast over het beschermen van grondrechten en het borgen van publieke waarden in de informatiesamenleving. In 2023 wil de VNG samen met gemeenten het thema in de praktijk brengen.

Invloed van digitale technologieën

Het rapport Opwaarderen van het Rathenau Instituut geeft een prachtig beeld van de zogenoemde ‘cybernetic loop’. De combinatie van ICT met andere technologieën zorgt ervoor dat allerlei aspecten uit ons leven digitaliseren. We zouden kunnen zeggen dat onze wereld onder te verdelen is in meerdere werelden:

• de materiële wereld;
• de biologische wereld;
• de socioculturele wereld;
• de digitale wereld.

…waarin verschillende digitale technologieën actief zijn:

…die allemaal weer verschillende thema’s en vraagstukken raken:

Het blijft niet bij abstracte vraagstukken, opkomende digitale technologieën zorgen nu al voor concrete vragen bij gemeenten:

• de inzet van camera’s voor druktemeting en het opsporen van zwerfafval;
• de rol die chatbots spelen in contact met inwoners;
• de vraag of je bij het bouwen van een ‘Digital Twin’ ook betaalgegevens mag meenemen voor het plannen van winkelcentra;
• de invloed van digitale platformen op de leefbaarheid en infrastructuur van een gemeente;
• de inzet van robotica en kunstmatige intelligentie in het sociaal domein.

Komend jaar

Voor 2023 is het belangrijk dat mensen binnen gemeenten opstaan om actief aan de slag gaan met vraagstukken rondom digitale grondrechten en ethiek.

• Dit kunnen gemeenteraadsleden zijn die constructieve vragen stellen over ontwikkelingen binnen de organisatie of gemeentegrenzen. Het rapport Raad weten met digitalisering gaat over de vraag op welke wijze gemeenteraden het debat over digitaliseringsvraagstukken op een constructieve en goed geïnformeerde manier kunnen voeren. Daarnaast kunnen zij aan de slag gaan met een waardenkader om de inzet en gebruik van digitale technologieën te toetsen.
• Elke lid van het College van B&W heeft te maken met de opkomst van digitale technologieën die hun portefeuilles veranderen. Een goede start kan o.a. zijn de Code goed digitaal openbaar bestuur: Onderzoek naar het borgen van waarden bij de digitalisering van het openbaar bestuur. Daarnaast kan het college het fenomeen digitaal ethische commissies onderzoeken, zoals opgezet in de gemeente Eindhoven.
• Ambtenaren kunnen de Handreiking Digitale Ethiek gebruiken, dit biedt hulp met het inbedden van ethiek in gemeentelijke organisatie. Bij het ondersteunen bij het opstellen van kaders geven de Principes voor de Digitale Samenleving versie 2.022. Tot slot is het goed om met elkaar het dialoog voeren over de ontwikkeling en inzet van nieuwe technologieën met bijvoorbeeld de aanpak begeleidingsethiek. Vergeet je vooral niet aan te melden bij: Kennisnetwerk Data en Samenleving waar de VNG in 2023 een levendig netwerk probeert op te bouwen.