---

“Digitale organisatiemodellen vormen een steeds belangrijkere rol in het organiseren en faciliteren van transacties in de economie en maatschappij. Overal ontstaan nieuwe digitale platformen die verstorend werken voor ‘oude’ organisatiemodellen.”

Rathenau Instituut

---

In januari 2021 kochten mijn vrouw en ik een huis aan de gracht in de Friese stad Franeker. Aan beide zijden van de gracht lopen twee smalle eenrichtingswegen. Mijn kantoor zit aan de voorzijde en kijkt daarmee uit op de gracht, de Martini kerk, het prachtige stadhuis en deze twee smalle wegen. Het lijkt sereen, maar niets is minder waar…

Nu zit ik vaak thuis te werken en ik schrik regelmatig van het claxonneren in deze rustige straat.  Elk uur komt er een ander busje voorrijden die een file veroorzaakt. In het busje zitten artikelen die veelal besteld zijn via een digitaal platform. Veel van deze platformen werken met een andere logistieke keten. De arme bezorger weet niet waar zij moet kijken als de buurvrouw naar het werk is en zij een pakje moet afgeven bij de buurman, waardoor de auto’s achter haar langer moeten wachten. Fries gemopper komt uit de ramen, een baby begint te huilen en ik hoor de hond blaffen. Ik vraag mij af op welke wijze digitale platformen nog meer invloed hebben op mijn leefwereld?

Nieuwe organisatievormen

---

“Platformen zijn plaatsen waar verschillende deelnemers elkaar ontmoeten, dit is een eeuwenoud fenomeen: de vismarkt is een platform. ”

Ruffus Pollock

---

Digitale platformen kennen vele voordelen ten opzichte van klassieke platformen zoals een vismarkt. Het gebruikersgemak, toegankelijkheid, efficiëntie en mogelijk duurzaamheid (denk hierbij aan de deeleconomie). Gemeenten nemen ook digitale platformen in gebruik:

• E-government platformen: deze platformen bieden burgers toegang tot online diensten van de gemeente, zoals aanvraag van vergunningen, betaling van rekeningen en het indienen van verzoeken.
• Communicatieplatformen: deze platformen worden gebruikt om met burgers te communiceren zoals social media en instant messaging.
• Open data platformen: deze platformen bieden toegang tot openbare gegevens van de gemeente, zoals kaarten, statistieken en financiële gegevens. Voorbeeld is open data van de overheid.
• Participatieplatformen: deze platformen worden gebruikt om burgers te betrekken bij de besluitvorming van de gemeente, zoals via online enquêtes, discussiefora en bewonerspanels. Voorbeeld is Argu.
• Crowdsourcing platformen: deze platformen worden gebruikt om ideeën, oplossingen en informatie te verzamelen van burgers. Voorbeeld is is.
• Smart city platformen: deze platformen worden gebruikt om stedelijke diensten te verbeteren, zoals verkeersmanagement, verlichting, parkeerbeheer en milieumonitoring. Voorbeeld is Smartcityplaza.
• Inwoners betrokkenheid platformen: deze platformen worden gebruikt om de burger te betrekken bij de gemeente, bijvoorbeeld door meldingen te doen van problemen of suggesties aan te dragen, deze zijn vaak ook gekoppeld aan een kaart waarop de locatie van de melding of suggestie wordt weergegeven. Voorbeeld is Fixi.

Vraagstukken en risico’s

Daarnaast hebben digitale platformen een bredere impact op ons als mens en maatschappij. Voor gemeenten ontstaan er nieuwe vraagstukken rondom het inzetten van digitale platformen. De platformen kunnen het doelwit worden van cyberaanvallen die kritieke infrastructuren en persoonsgegevens in platformen kunnen aantasten. Hierdoor kan de privacy van burgers in gevaar komen als ze niet goed beveiligd zijn of als er geen duidelijke richtlijnen zijn voor het gebruik van persoonlijke gegevens. Gemeenten zijn daarnaast verantwoordelijk voor de data-integriteit, dit betekent dat gemeenten moeten zorgen dat binnen de platformen persoonlijke gegevens veilig worden opgeslagen en dat er geen ongeoorloofde toegang is tot deze gegevens. Tot slot kunnen gemeenten afhankelijk worden van een enkel platform, wat kan leiden tot problemen als het platform onverwacht offline gaat of als de diensten worden stopgezet.

Opkomst van digitale platformen in gemeenten

We zien digitale platform in gemeenten misschien wel het meest duidelijk terug op de arbeidsmarkt. Op de taximarkt bestaan de nieuwe ontwikkelingen met name uit de opkomst van apps zoals Uber, Taxify en Yeller. De opkomst van digitale platformen zoals Airbnb en Wimdu hebben de drempel voor particulieren om hun woning tijdelijk te verhuren aan toeristen substantieel verlaagd. Als gevolg hiervan is een sterke toename van particulier aanbod voor toeristen waarneembaar, die past binnen de bredere trend van de opkomst van de deeleconomie.

Echter, de opkomst van digitale platformen kan ook gevolgen hebben die niet wenselijk zijn:

Sociaal-economische gevolgen

Digitale platformen kunnen leiden tot verlies van banen en veranderingen in de arbeidsmarkt. Platformen kunnen ondernemers dwingen hun producten of diensten op een bepaalde manier aan te bieden, anders worden aanbieders van het platform uitgesloten. Hierdoor kunnen onwenselijke arbeidssituaties ontstaan, waar mensen heel veel of onder onverantwoorde omstandigheden werken.

Sociaal-culturele gevolgen

Een privaat digitaal platform is een openbare ruimte waar iedereen mag zijn. De organisatie achter het platform bepaalt wie er binnen mag komen en wie niet (meer). Voor een individu kan er digitale ongelijkheid ontstaan en verlies van sociale contacten.
Een andere sociaal-cultureel gevolg zijn zelflerende algoritmen die invloed uitoefenen op informatiestromen. Hierdoor kan het zo zijn dat verschillende inwoners verschillende soorten informatie krijgen wat polariserend kan werken.

Oneerlijke concurrentie

Digitale platformen kunnen oneerlijke concurrentie veroorzaken voor lokale bedrijven. Doordat digitale platformen zich niet (hoeven te) houden aan regels of vergunningen die gelden voor reguliere bedrijven, kan er oneerlijke concurrentie ontstaan. Grote economische spelers verstoren de sectoren waarin zij actief zijn en zorgen ervoor dat beleidsregels achterhaald zijn of niet toereikend voor de situatie. Grote steden passen beleidsregels al aan voor deze sectoren:

---

“Zo moeten bijvoorbeeld verhuurders in Amsterdam vanaf 1 april 2021 naast een vergunning ook een registratienummer aanvragen. De gemeente Den Haag heeft de ‘huisvestingsverordening’ aangepast. Woningeigenaren mogen voortaan hun huis of een deel daarvan voor maximaal dertig dagen per jaar gebruiken voor vakantieverhuur.”

---

Fysieke leefwereld

Digitale platformen halen informatie uit de fysieke wereld om daarmee gericht producten en diensten aan te bieden in de wereld. Het registreren van deze data kan de privacy van inwoners beïnvloeden, ook kunnen deze fysieke netwerken een (informatie-)beveiligingsrisico vormen.
De fysieke producten en diensten die besteld worden op een digitaal platform komen vervolgens in de leefwereld van inwoners terecht. Zoals in de introductie benoemd is dit vaak via een andere logistieke keten, met andere regels en vaak nog met minder regulering. De vraag is of inwoners en gemeenten zich moeten aanpassen door bijvoorbeeld infrastructurele veranderingen aan te brengen of dat een platform zich meer voegt naar bestaande modellen.

Ondermijning

Digitale platformen kunnen worden misbruikt voor criminele activiteiten, zoals fraude, witwassen van geld en belastingontduiking, maar ook voor andere soorten ondermijning waaronder desinformatie, cybercriminele activiteiten en het aanvallen van de integriteit van online gemeenschappen.
Dit kan leiden tot een aantasting van de democratische processen, de nationale veiligheid, en de algemene welvaart van de samenleving. Recent hebben we ondermijning op digitale platformen gezien door overheden, extremistische groepen en individuele hackers die het publieke debat of verkiezingsresultaten proberen te beïnvloeden of te manipuleren.

Tot slot

Uiteindelijk zullen alle gemeenten rekening moeten gaan houden in hun beleid met de komst van digitale platformen. Gemeenteraden hebben een rol om deze vraagstukken te signaleren en aan de kaak te stellen. Het college en de ambtelijke organisatie hebben de rol om de opkomst van deze digitale technologie zo vorm te geven dat het past binnen de samenleving.

Digitale platformen zijn niet meer weg te denken uit ons leven en naast onze digitale wereld hebben ze invloed op onze economie, werkomstandigheden, democratie en fysieke ruimte. Het is tijd dat we randvoorwaarden opstellen voor de inzet en het gebruik van digitale platformen en goed nadenken over alle ‘kosten’, waaronder ook de  leefbaarheid in de smalle straten van Franeker.

Bronnen

• Digitale Overheid. Platform Digitale buurtpreventie.
• Data.overheid.nl: Open data documentatie. Handreiking open data.
• Eerste Kamer. Bijlage toekomstbestendiger formuleren van wet- en regelgeving.
• Kool, L., J. Timmer, L. Royakkers en R. van Est: Opwaarderen – Borgen van publieke waarden in de digitale samenleving. Den Haag, Rathenau Instituut 2017.
• The open revolution; rewriting the rules of the information age. Rufus Pollock.