“De Nederlandse overheid doet veel met data. Alleen komt de overheid vaak nog niet ver genoeg: de juiste randvoorwaarden ontbreken vaak zowel technisch, ethisch als wettelijk, en weinig pilots halen opschaling naar de praktijk. Het wiel wordt steeds opnieuw uitgevonden. Weinigen staan op de schouders van anderen, omdat ieder project en iedere organisatie in isolatie lijkt te staan”

Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

Datagedreven werken is een begrip dat steeds meer genoemd wordt in de wandelgangen van gemeenten. Al werken we al jaren met data, het gaat er nu om dat we dit proces automatiseren, optimaliseren en dat we steeds meer verschillende data samenvoegen. Bij veel gemeenten zien wij dat er op verschillende plekken in de gemeente gestart wordt met een pilot of een project met data. Voor ambtenaren, raadsleden en burgers is het vaak niet te achterhalen welke datagedreven projecten zich allemaal ontplooien bij gemeenten, of data verantwoord gebruikt en verwerkt wordt en of beoogde maatschappelijke doelstellingen bereikt worden.

Waarborgen onderlinge samenhang

Om de onderlinge samenhang van data projecten te waarborgen is er grip nodig. Dit kan een gemeente ondersteunen om efficiënt en effectief doelstellingen te realiseren. Daarnaast zorgt het voor een transparante verantwoording aan belanghebbenden zoals gemeenteraad, inwoners, ondernemers, bezoekers en samenwerkingspartners.

In dit artikel een eerste aanzet vanuit verschillende perspectieven om grip te krijgen en te houden op de samenhang van dataprojecten in gemeenten waar datagedreven werken wordt ontwikkeld. Deze invalshoeken proberen zoveel mogelijk aan te sluiten bij reguliere gemeentelijke processen en structuren. In de komende reeks van artikelen beschrijf ik de volgende perspectieven:

• grip door sturen;
• grip door organiseren;
• grip door transparantie;
• grip door toezicht houden.

In dit artikel staat grip op datagedreven werken door richting centraal.

Grip door sturen

CDO-office

 “De CDO is aanvoerder van de databeweging en draagt data als belangrijke ‘asset’ van de organisatie uit, zowel intern als extern.”

Onderzoek van ICTU naar de Chief Data Officer

Data is niet alleen technisch of alleen operationeel bruikbaar, data spelen een zodanig grote rol voor het vervullen van maatschappelijke opgave dat deze belegd dient te worden in een strategisch functie, de Chief Data Officer. Het aanstellen van deze rol gaat gepaard met het ontwikkelen een Office of the Chief Data Officer (OCDO). Een volwassen CDO-office is in staat om de behoeften vanuit de primaire processen te verbinden met de data, analyse en IT-skills van een gemeente, zonder de verantwoordelijkheid van een van deze ‘afdelingen’ over te nemen. Kortom één van de eerste stappen voor grip bij datagedreven werken.

Bestuurlijk draagvlak

In het artikel Democratisch Datagedreven Beleid geef ik aan dat bestuurlijk draagvlak onmisbaar is om een datagedreven beleid mogelijk te maken. Gemeente die vooroplopen met datagedreven werken, hebben vrijwel altijd een ambassadeur op bestuurlijk niveau. De directie kan op verschillende wijze bijdragen aan grip op datagedreven werken:

Daarnaast geeft het onderzoek van ICTU aan dat Chief Data Officers het meest succesvol zijn wanneer ze de volledige steun hebben van hun bestuurlijke en ambtelijke eindverantwoordelijken. Immers, het datagedreven werken is een organisatieverandering waarvoor de bestuurlijke en ambtelijke leiding verantwoordelijk voor is.

Bestuurlijke steun, een spraakmakend organisatiebesluit en -mandaat geeft de CDO-office meer grip en geloofwaardigheid in de datagedreven transitie.

Datastrategie

Voor een gemeente is het van belang dat het vanaf het begin duidelijk is hoe er datagedreven wordt gewerkt. Een datastrategie schetst op hoofdlijnen hoe de gemeente kansen om maatschappelijke opgaven met data op een effectieve manier aan te gaan vaker en beter kan realiseren, waarbij risico’s van datagebruik goed worden afgewogen. Een strategie zorgt ervoor dat we handelen vanuit één gezamenlijke idee voorbij ongestructureerd data- pilots en projecten. In de strategie staan gedeelde voorwaarden om zowel experimenten uit te kunnen voeren als op te schalen.

Kaderstelling

Wanneer datagedreven werken genoemd wordt is de reactie al snel: risico’s. De gemeenteraad dient te worden gevraagd welk risico’s zij durft te nemen met het middel datagedreven werken om de gestelde doelstellingen te bereiken. Uit onderzoek van het Rhatenau Instituut blijkt dat de gemeenteraad goede voorlichting kan gebruiken wanneer het om digitaliseringsvraagstukken gaat.

Bij het vormen van een kader kunnen gemeenteraden gebruik maken van het instrument van de Utrechtse Dataschool: de DataWijzer. Op deze manier kunnen raadsleden en daarmee partijen een beeld-, oordeel, en besluitvormen over de kaders waarbinnen datagedreven werken mag en kan plaatsvinden.

Bronnen

De inspiratie voor de serie Grip op datagedreven werken heb ik gehaald uit de presentatie van Ger Manders over Governance in Samenwerking bij de Telengy Academy. Daarnaast heeft Ger extra bijgedragen met een scherpe blik en constructieve feedback.

De vertaling naar de praktijk heb ik kunnen maken met de hulp van mijn collega’s die 25 jaar actief zijn in de gemeentelijke wereld.

De kennis in de serie komt uit de volgende bronnen:

• Deloitte. Risico Management meer dan de som der delen.
• Deloitte. Gemeente Governance Projecten in Control Het onverwachte beheersen.
• Digitale Overheid. Toolbox Datagedreven werken.
• De Utrechtste Data School. De Ethische Data Assistent (DEDA).
• De RijksAcademie voor Digitalisering en Informatisering Overheid. Kenniswiel Data Governance.
• Gemeente Den Haag. Datagedreven werken voor onze stad Datastrategie 2020-2022.
• Gemeente Eindhoven. Bijlage 1.2: Instellingsbesluit ethische commissie
• ICTU: Leer- en expertisepunt datagedreven werken. Chief Data Officer, aanjager van datagedreven overheidsorganisaties.
• Ministerie Justitie en Veiligheid. Datagedreven werken: Wat is er voor nodig?
• Nederlandse Overheid Referentie Architectuur. Wettelijke kaders en regelgeving gegevensmanagement.
• Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Albert Meijer en Erna Ruijer. Code Goed Digitaal Openbaar Bestuur (CODIO): Borgen van waarden bij de digitalisering van het openbaar bestuur
• Rathenau Instituut (2020). Raad weten met digitalisering – Hoe de gemeenteraad kan sturen op de maatschappelijke impact van digitale technologie (auteurs: Das D., P. Faasse, B. Karstens en P. Diederen)
• Rijksoverheid. NL DIGITAAL: Interbestuurlijke Datastrategie Nederland.
• U.S. Department of Education. Office of the Chief Data Officer

Meer weten?