Privacy, wat betekent dat? Het staat voor het recht om ‘met rust gelaten’ te worden. Al sinds 1983 is de privacybepaling opgenomen in de grondwet. Daarnaast heeft het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) een privacybepaling, evenals de Europese Unie. Zowel de grondwet als de Europese privacyrichtlijn verplichten ons om privacybescherming uit te werken in een wet. De privacybescherming is in Nederland uitgewerkt in de Wet Bescherming Persoonsgegevens (Wbp). Vanaf 2016 is daar een artikel aan toegevoegd. Wanneer je als organisatie de privacy van iemand niet hebt geborgd, deze data lekt en dit niet meldt, kunnen er grote boetes opgelegd worden.
Privacy in de uitvoering van het Sociaal Domein
Samenwerken in het sociaal domein, we horen diverse termen voorbij komen: integraal klantbeeld, één gezin- één plan, de vraag achter de vraag, ketensamenwerking en ga zo maar door. Maar hoe ga je dan als professional om met het delen van persoonlijke informatie van de cliënt? Wanneer deel je informatie met derden? Neem je deel aan cases-overleggen? En nog belangrijker: hoe betrek je de cliënt bij zijn dossier? Wat zijn de rechten van de cliënt? Hoe zit het met het bewustzijn van privacy? Wat mag en kan en wat kan niet?
Ik zie veel dat gemeenten pas met deze vraag aan de slag gaan als er een (nieuwe) applicatie ingericht gaat worden. Veel te laat naar mijn mening! Werkprocessen zijn dan al beschreven en professionals kennen deze processen. Ook in deze werkprocessen zie ik vaak geen element terug over ‘hoe om te gaan met het delen van persoonlijke informatie van de cliënt’. Er is te weinig of zelfs geen aandacht voor bewustwording bij de professionals als het gaat over privacy. Juist nu we de zorg dichter bij de burger organiseren en niet meer langs elkaar heen willen werken rondom een dossier, is dit thema extra belangrijk om mee aan de slag te gaan en dagelijks te overwegen.
In de praktijk
Wat zie ik dan in de praktijk? Cases-overleggen waarbij 20 professionals tweewekelijks met elkaar diverse cases bespreken, met naam en toenaam. Overleggen over cliënten zonder dat de cliënt weet dat hun privésituatie met derden wordt besproken. We laten in gemeenteland massaal burgers met een ondersteuningsvraag een meldingsformulier ondertekenen waarbij ze algemene toestemming (moeten) geven om alle informatie die nodig is voor het behandelen van de melding/aanvraag opgevraagd en gedeeld mag worden. Een medewerker van Jeugdzorg staat in de trein telefonisch een casus te bespreken met een collega, ook weer met naam en toenaam terwijl er medereizigers meeluisteren. Een wethouder leest een dossier en spreekt de betrokkene aan tijdens een supermarktbezoek. Het wordt hoog tijd dit allemaal anders te gaan doen! Allemaal vanuit de positie van de cliënt en zo moeilijk is dat niet in de praktijk! Wat moeilijker is, is om het de bewustwording omtrent privacy te laten landen bij de professionals. Het zou iets moeten zijn waar je als gemeente in wil investeren.
Overleg met cliënten, vanuit ambitie!
Vorige maand schreef mijn collega Eric Leroi over de regiesystemen en deed hij een oproep aan de beleidsmedewerkers in het kader van privacy. In Nederland vinden nog steeds massaal overleggen plaats waarbij vele professionals van diverse organisaties in het sociaal domein aan tafel overleggen over cliënten (met naam en toenaam) zonder dat de cliënt op de hoogte is en waarbij 70% van de aanwezigen niet betrokken is bij de casus (en dus alleen meeluisteren en adviseren). Wanneer ik hier het gesprek over voer met de professional is de primaire reactie dat deze vorm van overleg noodzakelijk is om het werk goed te kunnen doen. Weerstand is aanwezig om het anders te doen maar het kan anders en beter! We willen dat de burger de regie pakt, we willen dat de burger ons vertrouwt, dan hebben we het in deze tijd anders te doen. Niet alleen omdat de privacyregels dit stellen, dan zouden we het doen omdat het opgelegd wordt (duwende kracht). We zouden het anders moeten doen vanuit de ambitie, vanuit de transformatie die we met elkaar willen bereiken. Leg de regie dan daadwerkelijk bij de burger met een ondersteuningsvraag. Neem de burger mee en ga samen aan de slag. Hoe kan het dan anders?
Vindplaats is zoekplaats
Overleg met de burger in plaats van over de burger. Daar bedoel ik mee dat wanneer de ondersteuningsvraag het specialisme en/of taak van de professional overstijgt, hij dit aangeeft bij zijn cliënt. De professional geeft aan waarom hij er een derde bij wil halen en met welk doel, welke informatie hij daarvoor zal delen met die derde en hij vraagt ten slotte of de cliënt daarmee akkoord gaat. Het kan hierbij gaan om advies of letterlijk een nieuw gesprek met de cliënt, de huidige professional en de derde erbij. Heel moeilijk is het niet op papier, maar in de praktijk vraagt dit om een geheel andere werkwijze en attitude van de professional. De ervaringen van het doorvoeren van deze werkwijze worden in het algemeen door de burger gewaardeerd: deze voelt zich betrokken en ervaart de regie. Professionals ervaren meer medewerking en begrip van hun cliënten en er worden sneller zaken in gang gezet, met een goed resultaat.
Het triagemodel
Er bestaat een model als afwegingskader voor het inschakelen van derden en het delen van privacygevoelige informatie : het ‘triagemodel’. In de medische wereld wordt het triagemodel al langer gehanteerd en de VNG heeft in samenwerking met KING dit privacy-raamwerk ontwikkeld ter ondersteuning van gemeenten.
Werken vanuit logische stappen om correct om te gaan met privacygevoelige informatie hoeft niet moeilijk te zijn, het is wederom een bewustwordingsproces. Afhankelijk van de casus kan onderstaand stappenplan hierbij helpen:
- Wat zijn mijn taken en werkzaamheden?
- Met welk doel verwerk ik gegevens? (Wat is de echte hulpvraag?)
- Wat zijn vervolgens de noodzakelijke gegevens?
- Wat is mijn juridische basis (Wmo, Jeugdwet, Participatiewet, etc.)
Meer weten?
Wilt u meer weten over uitvoering van privacy in het sociaal domein, neem dan contact op met Femke de Vos via telefoonnummer: 06 52 58 57 08 of via e-mail: f.d.vos@telengy.nl.
