Nog even en dan is het zover. Op 1 januari 2020 wordt de Wet bijzondere opnemingen psychiatrische ziekenhuizen (Bopz) ingetrokken en treden de Wet verplichte GGZ (Wvggz) en de Wet zorg en dwang (Wzd) in werking. Daar waar in de Bopz de nadruk lag op veiligheid en het herstellen van de openbare orde richten de Wvggz en de Wzd zich vooral op verplichte zorg en behandeling.

Doelstelling Wvggz en Wzd

De Wvggz en de Wzd bevatten verregaande vrijheidsbeperkende mogelijkheden om gedwongen zorg in te zetten. Dat kan alleen als alle mogelijkheden om vrijwillige zorg in te zetten niet hebben geleid of zullen leiden tot het gewenste effect. Gedwongen zorg is alleen toegestaan indien en zolang dit strikt noodzakelijk is en vrijwillige zorg (nog) geen optie is. In de wetten is dan ook het ultimum remedium beginsel opgenomen. Dat betekent dat gedwongen zorg alleen mag worden ingezet als alle andere mogelijkheden tot het inzetten van reguliere zorg niet leiden tot het gewenste effect. Het wederkerigheidsbeginsel dat in de wetten is opgenomen moet ervoor zorgen dat gemeenten zich maximaal inspannen om gedwongen zorg niet langer in te zetten dan strikt noodzakelijk is.

Het inzetten van gedwongen zorg kan ver gaan. Zo is bijvoorbeeld gedwongen opname mogelijk of het onder dwang toedienen van medicijnen. Om deze vergaande maatregelen in te kunnen zetten, dient sprake te zijn van ‘ernstig nadeel’ en is een zorgmachtiging van de rechter nodig. Er is sprake van ernstig nadeel als er sprake is of een dreiging bestaat dat sprake kan zijn van:

• ernstige psychische schade, verwaarlozing of maatschappelijk teloorgang;
• bedreiging van de veiligheid van de cliënt;
• de algemene veiligheid van personen in het geding is.

Melding

Iedereen kan een melding doen als er mogelijk sprake is van verplicht in te zetten zorg als gevolg van een psychische stoornis. De wijze waarop een melding kan worden ingediend is vormvrij. Het is aan gemeenten om dit te organiseren. Dat kan lokaal, maar ook regionaal. Veel gemeenten hebben al een meldpunt verwarde personen. Het is voor de hand liggend het meldpunt Wvggz daar ook onder te brengen. Het onderscheid tussen deze groepen klanten is immers lastig op voorhand te maken. Verwacht wordt dat de meeste meldingen via het noodnummer 112 zullen komen of via zorgaanbieders of huisartsen. In de loop van 2020 zal een landelijk meldpunt worden ingericht waar naar verwachting de GGD op zal aansluiten.

Triage en verkennend onderzoek

Het eerste onderzoek (triage) én het verkennend onderzoek dienen binnen 14 dagen na binnenkomst van de melding afgerond te zijn. Triage zal in veel gevallen plaatsvinden door de lokale toegang die nu ook meldingen verwarde personen beoordeelt. Voor het verkennend onderzoek ligt dat anders. Tijdens dit onderzoek wordt vastgesteld of er sprake is van een psychische stoornis en of vrijwillige zorg niet mogelijk is. Dit oordeel kan alleen geveld worden door een organisatie met gedegen GGZ-kennis. De lokale toegangen zullen daar in veel gevallen niet toe in staat zijn. Gemeenten dienen dan ook een partij te kiezen die het verkennend onderzoek gedegen en snel kan afronden.

Zorgmachtiging

Als er sprake is van een ernstig nadeel als gevolg van een psychische stoornis en vrijwillige zorg blijkt niet mogelijk dan wordt bij de officier van justitie (OvJ) een aanvraag voor een zorgmachtiging ingediend. Dat kan via de gemeente, maar ook door bijvoorbeeld de politie of de huisarts. De OvJ wijst een geneesheer directeur aan die adviseert over de stoornis. Binnen vier weken neemt de OvJ een besluit. Als de OvJ van mening is dat gedwongen zorg nodig is, stelt hij een verzoekschrift op. De rechter doet zo spoedig mogelijk, doch uiterlijk binnen drie weken uitspraak. Indien gedwongen zorg nodig is geeft de rechter een zorgmachtiging af. Dit is de wettelijke basis op grond waarvan verplichte zorg mag worden ingezet.

Informatievoorziening

De uit te wisselen informatie dient beveiligd uitgewisseld te worden. Uiteraard via beveiligde e-mail, maar ook door gestandaardiseerde berichten. De mailverbinding dient te voldoen aan de NTA 7516 norm. Het landelijke berichtenverkeer zal worden uitgebreid. Vrijwel alle gemeenten werken nu al met een toepassing van Kohnraad voor het uitvoeren van de Wet BOPZ. Op dit moment is nieuwste versie van de Kohnraad applicatie nog niet beschikbaar. Ook is nog niet duidelijk of deze applicatie wordt aangesloten op de Basisregistratie Personen (Brp).

Wat moet er in ieder geval geregeld zijn op 1 januari 2020?

1. Duidelijk moet zijn waar een Wvggz melding ingediend moet worden. Medewerkers van de toegang en het KCC zullen dit moeten weten. Basiskennis van de GGZ is nodig om een goede eerste inschatting te kunnen maken. Vanuit de VNG zijn voorbeelden beschikbaar gesteld om burgers te informeren. 24 x7 bereikbaarheid is geen vereiste. Voor spoedmeldingen gelden afwijkende regels vergelijkbare met de inbewaringstelling (ibs) uit de Bopz.
2. Alle meldingen dienen geregistreerd te worden. Dat zal in Kohnraad moeten geschieden, maar mogelijk ook in andere (regie) systemen. Voor het kwartaaloverleg tussen Openbaar Ministerie (OM), GGZ-zorgverleners en gemeenten zal inzicht verschaft moeten worden over de aantallen meldingen, triages en verkennende onderzoeken. Het kwartaaloverleg zal op GGD/Veiligheidsregio schaal plaats vinden.  Afstemming tussen de burgemeester en wethouder zorg is nodig om een goed totaaloverzicht te hebben van meldingen.
3. De nieuwe werkwijze zal aan dienen te sluiten bij de sluitende aanpak verwarde personen.
4. Tijdens het periodiek ketenoverleg of casusoverleg zal aandacht moeten komen voor situaties die direct of op termijn onder de Wvggz kunnen vallen. Hierbij zullen bijvoorbeeld betrokken kunnen worden: politie, toegangsteams, bemoeizorg, huisartsen en woningcorporaties.

Het doel van de Wvggz en de Wzd is dat meer vanuit de zorgvraag wordt geacteerd waardoor minder vanuit het domein openbare orde en veiligheid opgetreden hoeft te worden. Naar verwachtingen zal 80% van de huidige Bopz meldingen onder de Wvggz gaan vallen.

Meer weten?

Mocht u naar aanleiding van dit artikel nog vragen hebben, dan kunt u deze stellen aan Jos van Dijk, senior adviseur sociaal domein op 06 27 03 57 76 of j.v.dijk@telengy.nl